Nội dung bài viết
Phòng trừ các loại rầy xanh hại lúa
Trên cây lúa, tại châu Á thường có 4 loài rầy xanh gây hại quan trọng đó là:
- Nephotettix cinticeps (Uhler)
- Nephotettix nigropictus (Stal) còn có tên là Nephotettix apicalis (Motschulsky)
- Nephotettix virescens (Distant) còn có tên là Nephotettix impicticeps
- Nephotettix malayanus Ishihara và Kawase
Cả bốn loài trên thuộc họ Rầy Lá (Cicadellidae), bộ Cánh Đều (Homoptera).
1. Phân bố
Các loài rầy xanh hiện diện ở khắp các quốc gia trồng lúa trên thế giới như Ấn Độ, Đài Loan, Nhật, Malaysia, Philippines, Sri – Lanka, Trung Quốc, Triều Tiên và Việt Nam.
2. Ký chủ
Ngoài cây lúa, rầy xanh còn có thể sinh sống trên lúa mì, bắp, lúa hoang, các loại cỏ như cỏ lồng vực, cỏ Hordenium vulgarae, Tritivum, Echinochloa, Leersia, Poa.
3. Đặc điểm hình thái và sinh học của rầy xanh
Thành trùng các loài rầy xanh có hình dáng và kích thước tương đối giống nhau là hình thoi dài, màu xanh lục hơi vàng, chỉ có một dạng cánh dài, cơ thể dài từ 4,5 -5,5mm. Đốt chày chân sau có hai hàng gai đầy đặn ở hai bên. Thành trùng cái có bộ phận đẻ trứng bén nhọn hình răng cưa ở dưới bụng. Thời gian sống của thành trùng từ 10-25 ngày. Một thành trùng cái đẻ trứng từ 20-200 trứng. Số trứng thay đổi từ 8-16 cái. Đặc điểm hình thái của từng loài như sau:
– N.cinticeps: đỉnh đầu có một băng đen ngang, phần giáp giữa đầu và ngực không đậm, canh không có đốm đen.
– N. nigropictus: đỉnh đầu có một băng ngang màu đen, phần giáp đầu và ngực có một vạch ngang màu đen, trên cánh có đốm đen.
– N. virescens: đỉnh đầu nhọn, có đốm đen giữa cánh hay không.
– N. malayanus: đỉnh đầu tròn hơn Nephotettix virescens, cuối đỉnh đầu có băng đen, cánh không có đốm đen.
Trứng các loài rầy xanh có dạng giống hạt gạo nhưng hơi cong, dài từ 0,9 đến 1mm, màu trắng trong khi mới đẻ, khi sắp nở chuyển thành màu nâu và có hai điểm mắt màu đỏ. Trứng được đẻ thành từng hàng từ 8-16 cái trên gân chính của lá hay bẹ lá. Thời gian ủ trứng từ 5-12 ngày. Trứng nở rộ nhất là từ 10 giờ sáng đến 2 giờ trưa với tỉ lệ nở rất cao.
Ấu trùng rầy xanh màu trắng sữa, cơ thể thon dài, có 5 tuổi, phats triển trong thời gian từ 15-20 ngày.
Xem thêm: Phòng trị Rầy Nâu hại lúa
4. Tập quán sinh sống
Thành trùng các loài rầy xanh bay vào ruộng lúa rất sớm, khi cây lúa còn nhỏ. Thành trùng ban ngày trốn ở thân cây hay phía dưới tán lá lúa, tối bò lên phía trên lá để chích hút. Khi rầy di chuyển rầy có thể bò ngang hay nhảy. Thành trùng rầy xanh bị thu hút nhiều bởi ánh sáng đèn và vào đèn nhiều lúc trăng tròn và có thể di chuyển rất xa.
Rầy thích đẻ trứng trên lá lúa xanh tốt, rậm rạp, ít ánh sáng, độ ẩm cao và sau khi vũ hoá từ 3-7 ngày rầy cái có thể đẻ trứng. Trứng thường được đẻ vào buổi sáng, chiều và tối nhưng thường nhất là từ 12h đêm đến 6h sáng. Rầy dùng bộ phận đẻ trứng rạch gân chính của phiến lá hoặc bẹ lá đẻ thành từng ổ xếp hàng một đều đặn.
Ấu trùng rầy xanh mới nở thường tập trung ở dưới mặt lá và có thể chích hút nhưng không hoạt động. Vài ngày sau rầy bắt đầu nhảy và bò. Buổi sang ẩm độ cao, trời mát, rầy thường bò lên tán lá để sinh sống. Buổi trưa trời nắng gắt rầy non thường trốn dưới tán lá. Nếu bị khuấy động rầy có thể nhảy từ bụi lúa này sang bụi lúa khác hoặc nhảy xuống nước và bò lên thân cây một cách dễ dàng.
Ấu trùng thường lột da vào buổi sáng từ 6-9 giờ. Lúc lột rầy ở yên một chỗ, thân rất yếu, không hoạt động, nếu bị rớt xuống nước thì rầy nhảy lên cây lúa rất khó khăn.
Khả năng chịu đựng của rầy rất kém, nếu nhịn đói 2 ngày rầy có thể chết.
Xem thêm: Phòng trừ bọ xít đen hại lúa
5. Cách gây hại
Các loài rầy gây hại cây lúa bằng hai cách:
– Trực tiếp: Thành trùng và ấu trùng chích hút mọi bộ phận của cây lúa như gân, bẹ, lá và ngay cả đòng lúa còn non làm cây bị khô héo gây hiện tượng “ cháy rầy”.
– Gián tiếp:
+ Vết đẻ trứng cũng như vết chích hút của rầy làm cho phần mô cây lúa tại vị trí đó bị hư.
+ Phân do rầy tiết ra có chứa chất đường thu hút nấm đen tới làm cản trở quang hợp, ảnh hưởng đến sự phát triển của cây lúa.
+ Rầy chích hút cây lúa bị bệnh sẽ giữ mầm bệnh trong cơ thể, sau đó truyền sang cây lúa mạnh. Loài Nephotettix nigropictus (Stal) ít truyền bệnh nhất, các loài còn lại đều truyền cho cây lúa các bệnh như tungro, lùn vàng, lá cam, vàng lụi. Đây là nguyên nhân rầy xanh gây hại trầm trọng cho cây lúa hơn là sự chích hút trực tiếp.
6. Các yếu tố ảnh hưởng đến mật số
– Thức ăn: Rầy xanh thích giống lúa có lá xanh tốt. Lúa sạ thích hợp cho rầy hơn lúa cấy. Rầy phát triển nhiều trong nương mạ hoặc ruộng ướt, ruộng gần làng, gần đường đi, trũng. Đối với cây lúa thì rầy thích lúa ở giai đoạn làm đòng, ngậm sữa.
– Thời tiết: điều kiện thích hợp cho rầy phát triển là nhiệt độ tương đối cao, ẩm độ cao
– Thiên địch: Trứng rầy thường bị ong các họ Trichogrammatidae, Mymaridae ký sinh và bọ xít mù xanh họ Miridae săn tìm để chích hút.
– Thành trùng và ấu trùng rầy xanh thường bị gây hại bởi ong thuộc họ Pipunculidae, Dryinidae, các loài nấm bệnh, tuyến trùng, chuồn chuồn,…
Xem thêm: Phòng trị sâu sừng hại lúa
7. Biện pháp phòng trị rầy xanh
– Biện pháp canh tác: Để đất nghỉ một thời gian, cắt đứt nguồn thức ăn của rầy. Cày vùi gốc rạ sau khi gặt. Trồng giống lúa chín sớm.
– Biện pháp hoá học: Ngâm rễ mạ trong dung dịch thuốc trừ sâu lưu dân từ 6-12 giờ trước khi cấy bảo vệ cây mạ khoảng 20 ngày, trong khi nếu áp dụng thuốc lưu dẫn trong nương mạ có thể bảo vệ cây lúa từ 30-40 ngày, nhất là nếu dùng các loại thuốc chôn vùi dưới gốc lúa. Sử dụng các loại thuốc đặc trị rầy.
